Sokołowski Łukasz od św. Tomasza (1739–1770), pijar, pedagog, tłumacz. Ur. w woj. ruskim, w diec. chełmskiej.
W r. 1757 S. wstąpił do zakonu pijarów. Po odbyciu dwuletniego nowicjatu w Podolińcu, studiował humaniora w seminarium zakonnym w Rzeszowie (1759/60) i filozofię w Międzyrzeczu Koreckim (1760–2). Miał opinię zdolnego i zamiłowanego w naukach. Pracę nauczycielską rozpoczął w klasach niższych kolegium pijarskiego w Złoczowie i Chełmie. W l. 1766–8 studiował teologię w Warszawie, gdzie uzyskał święcenia kapłańskie. Od r. 1767 był też podprefektem i profesorem poetyki i retoryki w warszawskim Collegium Nobilium.
W czasie pobytu w Warszawie podjął S. działalność translatorską: przetłumaczył z francuskiego przekład A. Gallanda („Les Mille et une nuit”, 1704–17) opowieści arabskich „Tysiąca i jednej nocy” („Kitab alf lajla wa lajla”). Jego tłumaczenie pt. „Awantury arabskie lub tysiąc nocy i jedna” ukazało się w Warszawie w r. 1767 nakładem Michała Grölla, bez wskazania autora, ujawnionego dopiero przez bibliografów pijarskich: Szymona Bielskiego i Aleksego Horányi’ego. Edycja druga – zrealizowana w l. 1772–4 przez tegoż bibliopolę – liczyła już 12 tomów, zawierających pełny tekst przekładu Gallanda. Dzieło cieszyło się wielką popularnością i do r. 1792 miało prawdopodobnie sześć edycji, a w l. 1789–97 trzy pirackie przedruki pojedynczych opowiadań. Przekład S-ego oddaje wiernie tekst francuski, a język jego jest poprawny i jasny, niekiedy obrazowy i dosadny. Należy do «najlepszych polskich tłumaczeń z języka francuskiego w drugiej połowie XVIII wieku» (J. Rudnicka); wielokrotnie je wznawiano, przerabiając i skracając aż do początków XX w.
S. przetłumaczył również „Życie prywatne Rzymian” J. R. Arnaya (W. 1768, nakładem Grölla); w dedykowanej Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu przedmowie, sygnowanej krypt. translatora: L.S., pośrednio zalecał elewom Szkoły Rycerskiej lekturę swej pracy, podjętej «dla przysłużenia się publico». Nadto S. pracował nad tłumaczeniem antologii bajek Ch. Moutona, wydanej w r. 1707 w Hamburgu, lecz jedynie część tego przekładu ukazała się drukiem za jego życia w Lipsku: (adres typograficzny Lipsk–W. 1769) pt. „Ezop w wesołym humorze albo wybrane jego bajki, z naukami moralnymi i wierszykami; tudzież najpiękniejsze bajeczki Fedra, Pilpego i pana de La Motte; z przydatkiem Powinności poczciwego człowieka albo maksym politycznych i moralnych, wybranych z najcelniejszych naszego wieku pisarzów, służących dla urodzonych dla Rzeczypospolitej osób. Na język polski przełożone”. Edycja miała równocześnie tytuł francuski („Esope en belle humeur…”) i zawierała tekst francuski, poprzedzony pominiętą w przekładzie rozprawą „La vie d’Esope”. Wbrew zapowiedziom tytułu wydanie to zawierało jedynie 99 bajek Ezopa i 59 Fedra. Obie wersje podawały teksty prozaiczne, poza krótkimi wierszowanymi «sensami moralnymi» umieszczonymi w zakończeniu bajek Ezopa; niektóre z nich w przekładzie polskim przywołuje Gröllowski „Katalog niektórych książek” wydany razem z „Fables choisies tirées de M. de La Motte” w r. 1769. Całkowita anonimowość autorstwa przekładu „Tysiąca nocy i jednej”, uchylona nieco przy dwóch pozostałych translacjach (kryptonim i informacja jednego katalogu), świadczyć może, iż w mniemaniu ówczesnej opinii tłumaczenie tego dzieła uchybiało godności zakonnika i profesora elitarnego kolegium pijarskiego. W r. 1769 S. przeniesiony został do Rzeszowa na stanowisko profesora poetyki miejscowego kolegium, lecz wkrótce zachorował i 19 VI 1770 zmarł.
Estreicher; Nowy Korbut, VI/1; Rudnicka J., Bibliografia powieści polskiej 1601–1800, Wr. 1964; Enc. Org.; Bielski, Vita et scripta, s. 159; Horányi, Scriptores, II; – Gubrynowicz B., Romans w Polsce za czasów Stanisława Augusta, Lw. 1904; Reychman J., Orient w kulturze polskiego Oświecenia, Wr. 1964; Rudnicka J., Recepcja opowieści z cyklu „Tysiąc nocy i jedna” w piśmiennictwie polskim, „Pam. Liter.” 1998 z. 4; taż, „Tysiąc nocy i jedna” w kulturze literackiej polskiego Oświecenia, tamże 1998 z. 3; taż, „Tysiąc nocy i jedna” w kulturze polskiej, L. 2000 (odb. w 20 egz. rozpraw z „Pam. Liter.” uzupełniona zestawieniem wydań „Tysiąca nocy i jednej”); – Grzeszczuk S., Hombek D., Książka polska w ogłoszeniach prasowych XVIII wieku. Źródła. T. 1: „Gazeta Warszawska” 1774–1785, Wr. 1992 cz. 1; – Arch. Prow. Pol. Pijarów w Kr.: Matricula 1742–1865 nr 385 (odpis ks. J.Buby).
Elżbieta Aleksandrowska